Religijski identiteti i društvena struktura Bosne i Hercegovine

Sažetak

Tekst u povijesnoj perspektivi analizira stukturne pretpostavke stvaranja religijskih identiteta u Bosni i Hercegovini. U intersekciji heterogenog porijekla bosanskohercegovačkog stanovništva, uticaja paganizma i narodnih vjerovanja te geopolitičke situiranosti na razmeđi djelovanja velikih imperija, procesima pokrštavanja i islamizacije produciraju se religijski identiteti u Bosni i Hercegovini. Zbog djelovanja navedenih faktora pokrštavanje i islamizacija ne uspijevaju zahvatiti cijelo stanovništvo, koje uvijek ostaje raspodijeljeno između nekoliko koegzistirajućih religijskih institucija: katoličanstva, pravoslavlja, Crkve bosanske i islama. Kroz instituciju milleta, dozvoljavajući relativne kulturne i socijalne slobode u okviru vlastite religijske zajednice, Otomansko Carstvo osigurava pretpostavke za etničko modeliranje religijskih zajednica, ali i »političko« artikuliranje. Međuigra tih agenasa čini osnovu interakcije među religijskim skupinama i može se promatrati na dvije komplementarne razine: jedna je vertikalna, »politička«, u kojoj vladaju hijerarhijski i diskriminativni odnosi; druga je lateralna, »društvena«, koja je sfera egalitarizirajuće transgrupne i intergrupne socijalne prakse. Obje razine imaju svoje religijske aspekte: u prvoj je riječ o institucionaliziranim religijama, a u drugoj o »narodnoj« religiji, sinkretizmu pretkršćanskih tradicija i elemenata kršćanstva i islama. Tako religija u bosanskohercegovačkom društvu djeluje na totalitarizirajući način te se istovremeno pokazuje kao primarni repertoar simboličkih elemenata i temeljni mehanizam artikulacije daljnjih grupnih identificiranja – etničkih i nacionalnih.